وسواس و حضور قلب

خامنه ای : 1-برای حضور قلب در نماز تمرین کنیم    
۲. معنای کلمات نماز را بدانیم

۳. مستحبات نماز، حضور قلب را افزایش می‌دهد

۴. نماز را با اخلاص بجا آورید نه از روی ریا۵. مراقب باشیم نماز بی‌توجه قساوت قلب می‌آورد۶. در جوانی خود را به خوب نماز خواندن عادت دهید

۷. نباید نماز را سبک بشماریم
۸. نماز را اول وقت بخوانید
۹. نماز را به جماعت و در مسجد بخوانید
۱۰. تا می‌توانید نافله بخوانید!

بهجت : افکاری که به ذهن انسان خطور می کند، یا با اختیار انسان است یا در اختیار انسان نیست؛ آنچه در نماز مهم است، باید سعی کنید به اختیار خود، فکرتان را به جای دیگر منصرف نکنید؛ اما اگر بدون اختیار باشد، ایرادی نیست و به محض توجه، دوباره بر نماز متمرکز شوید، تا کم کم در طول نماز حواستان جمع باشد.(زمزم عرفان)

حضور قلب در نماز عواملی دارد که عبارتند از:
1- اهمیت دادن به نماز:
کسانى که نماز را سرسرى مى گیرند و نسبت به آن بى توجه هستند و به اهمیت نماز توجهى ندارند، حضور قلب نخواهند داشت. بر عکس کسانى که به نماز اهمیت مى دهند و براى آن سرمایه گذارى مى کنند و آن را ستون دین مى دانند و وقت و فرصت بیش ترى را صرف نماز مى کنند، حضور قلب بیش ترى خواهند داشت.
2- شناخت و آگاهی:
هر مقدار معرفت انسان به حق تعالی بیش تر باشد، احساس او نیز بیش تر خواهد بود. در برابر پروردگار خاضع و خاشع خواهد بود. خداوند را ناظر و حاضر خواهد دید.
3- فهم معانی نماز:
در نماز باید مراقب کلمات بود. با تمرین بیش تر، کلمات بیش تری را با معانی آن ادا نمایید.
4- آمادگی قبل از نماز:
کسی که می خواهد در نماز حضور قلب داشته باشد، لازم است به مقدمات نماز توجه داشته باشد. وضو را به صورت کامل انجام دهد. قبل از نماز لحظاتی را با خدا خلوت کند. امام صادق (ع) می فرماید:
إِذَا اسْتَقْبَلْتَ الْقِبْلَةَ فَانْسَ الدُّنْیَا وَ مَا فِیهَا وَ الْخَلْقَ وَ مَا هُمْ فِیهِ (وَ اسْتَفْرِغْ قَلْبَکَ مِنْ کُلِّ شَاغِلٍ یَشْغَلُکَ عَنِ اللَّهِ) وَ عَایِنْ بِسِرِّکَ عَظَمَةَ اللَّهِ وَ اذْکُرْ وُقُوفَکَ بَیْنَ یَدَیْهِ یَوْمَ تَبْلُو کُلُّ نَفْسٍ مَا أَسْلَفَت
«هنگامی که به قصد نماز به جانب قبله ایستادی، دنیا و آن چه در آن است و مردم و احوال آن ها را فراموش کن. قلبت را از هر شاغلی که تو را از یاد خدا باز می دارد، فارغ ساز. با چشم باطن، عظمت و جلال خدا را مشاهده کن. به یاد آور توقف خودت را در برابر خدا، در روزی که هر انسانی اعمال از پیش فرستاده اش را آشکار می سازد. »(1)
5- رعایت مستحبات نماز:
از اسباب حضور قلب، رعایت احکام و آداب نماز است، مانند نگاه کردن به محل سجده در حال قیام، نگاه کردن بین دو پا در حال رکوع، نگاه کردن به دامن در حال تشهد و سلام و چسباندن دست ها به بدن در حال قیام و غیره.
از هنگام وضو ساختن، دل را به خدا بسپار. با گفتن اذان و اقامه و توجه به معانى و مفاهیم بلند آن، جان و روح و قلب را به آن خط نورى ملکوتى اتصال بده که از کعبه تا عرش و از آن جا تا حقیقت اسما و صفات و از آن فراتر تا «ذات احدیّت» امتداد دارد.
پس از اقامه گفتن و قبل از ورود به نماز، به ابراهیم خلیل تأسى کن و بگو:
«انّى وجهت وجهى للذى فطر السموات و الارض حنیفاً و ما انا من المشرکین»؛(2) روى خود را به سوى کسى کردم که آسمان‏ها و زمین را آفریده، من در ایمان خود خالصم و از مشرکان نیستم.
سپس با حضور قلب و توجه به معانى الفاظ بگو: «انّ صلوتى و نسکى و محیاى و مماتى للَّه ربّ العالمین»؛(3) نماز و تمام عبادات من، زندگى و مرگ من، همه براى خداوند پروردگار جهانیان است.
آن گاه که در آستانه تکبیر قرار گرفتى، گناهان خویش را به یاد آور و به عظمت خالق توجه نما و حقارت خویش را در نظر آور و بگو:
«یا محسن قد اتاک المسى و قد امرت المحسن ان یتجاوز عن المسى انت المحسن و انا المسى بحق محمد و آل محمد صل على محمد و آل محمد و تجاوز عن قبیح ما تعلم منّى؛
اى خداى نیکوکار! بنده گناهکارت به در خانه تو آمده، امر کرده‏اى که نیکوکار از گناهکار بگذرد. تو نیکوکارى و من گناهکارم. به حق محمد و آل محمد، رحمتت را بر محمد آل محمد بفرست و از کارهاى زشتى که مى‏دانى از من سر زده بگذر».
6- انتخاب مکان مخصوص و اختصاص وقت مناسب برای نماز.
7- فراغت قلب:
یکی از مهم ترین اسباب حضور قلب، فراغت قلب است.
تا بر نخیزی از سر دنیا و هر چه هست با یار خویشتن نتوانی دمی نشست
8- رفع موانع:
پرخوری، جلوگیری از ادرار، کسالت و خستگی، سر و صدا و نگاه به اطراف، مانع حضور قلب در نماز می شود. رفع این موانع در حضور قلب مؤثر است.
موانع تا نگردانى ز خود دور درون خانه دل نایدت نور
9ـ احساس و درک عظمت و بزرگى خدا.
درک عظمت و بزرگى هر کسى بستگى به مقدار شناخت و معرفت به او دارد. هر مقدار این شناخت بیش تر شود، بزرگى و عظمت او بیش تر جلوه گر خواهد شد. اگر کسى به عظمت و بزرگى خدا پی ببرد، طبعاً خضوع و خشوع بیش ترى در پرستش و عبادت خواهد داشت.
امیرالمؤمنین(ع) در وصف عارفان و خدا پرستان واقعى فرمود: «عظم الخالق فى أنفسهم فصغر ما دونه فى أعینهم؛(4) آنان خدا را به عظمت و بزرگی شناخته اند. بنابراین هر چه غیر او است، در نظرشان کوچک جلوه می کند».
10ـ جلوگیرى از هرزگى قوه خیال:
یکى از بزرگ ترین عوامل حواس پرتى در نماز، هرزگى و پراکندگى قوه خیال است. اگر قبل از نماز چند دقیقه اى به وسیله ذکر خدا و مناجات و خواندن نمازهاى مستحبى و تلاوت قرآن، خود را آماده نماز کنیم، ذهن از حواس پرتى و پراکندگى و از توجه به کثرت، به سوى وحدت متوجه مى شود، در نتیجه در نماز فکر انسان به این طرف و آن طرف متوجه نمی شود. کسى که قبل از نماز با دیگرى بگو مگو و بحث داشته یا خوشحال یا ناراحت شده، اگر فوراً وارد نماز شود، نمازش تحت تأثیر آن افکار خواهد بود و حضور قلب نخواهد داشت.
11ـ طول دادن و با تأنى خواندن نماز:
اگر کسى رکوع و سجود را مقدارى طولانى کند و با حال خوشی اذکار و سجود را بگوید، در حضور قلب مؤثر خواهد بود.
12ـ حالت خاصی در نماز که بیانگر خضوع است، در خشوع که حالت قلبى است، تأثیر مى گذارد.
13 -بعضى از آداب نماز مانند سر وقت خواندن و مواظبت بر وقت نماز و به حالت کسالت داخل نماز نشدن و... در نماز مؤثر است.
14 -دوری از غذاهای شبهه ناک و حرام و اموالی که از طریق غیر مشروع به دست می آید، در حضور قلب و ایجاد آمادگی درونی برای نماز و سخن گفتن با خدا بسیار موثر است.
15 -رعایت آدابی از قبیل مسواک زدن، انگشتر به دست کردن، عطر زدن و... که باعث آمادگی و تمیزی و پاکی انسان می شود. این کارها موجب بهره برداری هر چه بیش تر از برکات معنوی نماز می شود.
16 -ترک گناه:
کسى که به خیانت به مردم، کلاه برداری، رشوه خواری، اختلاس، تهمت، غیبت و غیره فکر مى کند، براى او قلبى نمانده است تا در آن خدا جلوه کند. هر چه هست، غیر خدا است.
دل ز دل بردار اگر بایست دلبر داشتن دلبر و دل داشتن نَبْوَد طریق عاشقان
گناه لذت مناجات را از انسان مى گیرد و با گرفتن لذت شیرینى عبادت، حضور قلب هم خواهد رفت.
با رعایت این امور از نماز لذت می برید و همیشه خود را نزدیک به خداوند خواهید دید.

درمان وسواس

این منوال که شخص فکر کند آداب و احکام عملی که انجام می دهد و مایل است او را به کمال برساند باید از چه کسانی اخذ نماید، پس وقتی به کتاب فقها و علما مراجعه می کنید، می بینیم که آنها وسواس را نهی کرده و بعضاً اعمال فرد وسواسی را باطل دانسته اند، احادیث نیز عمل چنین شخصی را از شیطان شمرده اند.

از طریق عمل :همچنین عمل خود را با عمل فقها و علما مقایسه کند، آن گاه می فهمد که مبتلا به این مرض مهلک است.

 

پس از آن که عالم " مراتب بالا را به دست آورد، عملاً برای درمان وسواس اقدام نماید و در وهله اول به این حالت بی اعتنایی کند، مثلاً وضو را با یک مرتبه شستن بگیرد، و اگر شیطان و نفس این وضو را غلط دانستند بگوید، اگراین وضو درست نیست باید وضوی رسول خدا(ص) و ائمه و فقها درست نباشد و اگر مقلد یک مجتهد هستی در جواب به القای شیطان و نفس بگو:من طبق نظر مجتهدم وضو می گیرم ، لذا مؤاخذه ای نیست، چند مرتبه که این گونه عمل کردی از تو مایوس می گردد و از این حالت رها می شوی.

 

در این خصوص روایاتی است مبنی بر این که هرگاه شیطان کسی را در نماز به وسوسه انداخت نباید شیطان را با شکستن نماز بازی دهد، چنان که روایتی از زراره و ابوبصیر به نقل از امام باقر یا امام صادق(ع) دراین زمینه در فروع کافی جلد سوم ص 358 آمده است.

 

البته تضرع به درگاه خداوند و استعانت از او برای رفع این حالت نیز از دیگر راه های مقابله با وسواس است، چنان که در روایتی از امام صادق(ع) آمده است که مردی نزد رسول خدا(ص) آمد و از رفع وسوسه در نماز یاری خواست. حضرت فرمود:وقتی وارد نماز شدی این عبارت را بخوان :" بسم الله و بالله، توکلت علی الله، اعوذبالله السمیع العلیم من الشیطان الرجیم" پس با این کار شیطان را دور می کنی.البته باید با پشتکار و حوصله، به راه کارهای ارائه شده عمل کنید تا ان شاء الله، مشکل به زودی برطرف گردد.

 

1.رساله عملیه مرجع تقلید خود را دقیقاً مطالعه کنید (به خصوص بخش‏های مربوط به طهارت، نجاست، غسل و وضو) وخود را ملزم کنید که برای غسل و وضو یا آب کشیدن بدن، لباس و یا چیزهای دیگر، به همان کیفیتی که در رساله آمده عمل نمایید و از زیاده‏روی جدّاً پرهیز کنید و بعد از این که طبق رساله غسل کردید یا چیزی را با آب شست و شو دادید و آب کشیدید، هیچ گونه شکی در طهارت آن به دل راه ندهید و اگر احساس می‏کنید، هنوز پاک نشده و یا غسل و وضو تحقق پیدا نکرده، اعتنا نکنید و با همان وضع نماز بخوانید و سایر کارهای خود را انجام دهید.